اختلال چند شخصیتی یا اختلال هویت تجزیهای یک اختلال روانشناختی پیچیده و نادر است که در آن یک فرد دارای دو یا چند هویت یا شخصیت مجزا و متمایز است که بهطور متناوب کنترل رفتار او را به عهده میگیرند. این هویتها معمولاً تفاوتهای قابلتوجهی در رفتار، حافظه، و حتی خودآگاهی دارند. برای آگاهی از علائم و روشهای تشخیص این اختلال تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
منظور از اختلال چند شخصیتی چیست؟
اختلال چند شخصیتی یا اختلال هویت تجزیهای یک اختلال روانشناختی است که در آن یک فرد دو یا چند هویت یا شخصیت مجزا و متمایز دارد. این شخصیتها بهطور متناوب کنترل رفتار فرد را به عهده میگیرند و هر کدام ممکن است الگوهای رفتاری، خاطرات و ویژگیهای متفاوتی داشته باشند. معمولا با علائم مختلفی بروز میکند.
بیشتر بخوانید: اختلال ارتباطی
علائم متداول اختلال چند شخصیتی
اختلال چند شخصیتی (هویت تجزیهای) مجموعهای از علائم متداول و مشخص دارد که بهطور مستقیم به وجود چند هویت یا شخصیت مجزا و متناوب در فرد مرتبط است. در ادامه به علائم اصلی این اختلال اشاره خواهیم کرد:
وجود هویتهای متعدد
- هویتهای متفاوت: فرد ممکن است دو یا چند هویت یا شخصیت مجزا داشته باشد که بهطور متناوب و غیرقابلپیشبینی کنترل رفتار او را به عهده میگیرند.
- ویژگیهای متنوع: هر هویت میتواند دارای نام، تاریخچه شخصی، ویژگیهای رفتاری و حتی نحوه صحبت کردن و الگوهای رفتاری متفاوت باشد.
گسست حافظه
- فراموشیهای عمده: فرد ممکن است دچار فراموشیهای قابل توجهی شود که شامل عدم توانایی در به یاد آوردن اطلاعات شخصی مهم، وقایع زندگی یا فعالیتهای روزمره است.
- دورههای از دسترفته: فرد ممکن است در خصوص هویتهای دیگری که در دورههای مختلف او را کنترل کردهاند، هیچ چیز را به خاطر نیاورد.
تجزیه و اختلال در خودآگاهی
- احساس تجزیهشدگی: فرد ممکن است احساس کند که از بدن خود جدا شده یا مشاهدهگر رفتارهای خود باشد. (دپرسونالیزاسیون).
- عدم واقعیت: احساس غیرواقعی بودن یا جداشدگی از دنیای بیرون نیز ممکن است وجود داشته باشد.
تغییرات در رفتار و شناخت
- تغییرات در شخصیت: تغییرات در شخصیت و رفتار ممکن است بهطور غیرقابلپیشبینی و بدون هشدار اتفاق بیفتد. فرد ممکن است تغییراتی در علایق، رفتارها و حتی سبک زندگی داشته باشد.
- تغییرات شناختی: برخی از هویتها ممکن است ویژگیهای شناختی و روانی متفاوتی نسبت به دیگر هویتها داشته باشند.
اختلالات دیگر
- اضطراب و افسردگی: افراد مبتلا به DID ممکن است دچار اضطراب و افسردگی قابل توجهی شوند که ممکن است به مشکلات روانشناختی و عاطفی بیشتر منجر شود.
- مشکلات در روابط اجتماعی و شغلی: علائم اختلال چند شخصیتی میتواند به مشکلات در حفظ روابط شخصی و انجام وظایف شغلی منجر شود.
حساسیت به استرس
- افزایش علائم تحت استرس: علائم DID ممکن است تحت فشار یا استرسهای روانی افزایش یابند و هویتها یا شخصیتهای مختلف بهطور فعالتر ظاهر شوند.
بیشتر بخوانید: درمان اختلال اضطراب اجتماعی
علل ایجاد اختلال چندی شخصیتی
اختلال چند شخصیتی یک اختلال پیچیده و نسبتاً نادر است که به دلایل مختلفی ایجاد میشود. علل ایجاد این اختلال بهطور معمول ترکیبی از عوامل زیستشناختی، روانشناختی و محیطی هستند. در ادامه به بررسی علل رایج آن میپردازیم:
تجربه تروما در کودکی
تروما در دوران کودکی، بهویژه سوء استفاده جسمی، جنسی یا عاطفی، یکی از اصلیترین عوامل خطر برای توسعه این اختلال است. تحقیقات نشان دادهاند که بسیاری از افراد مبتلا به اختلال چند شخصیتی در دوران کودکی خود تجربه آسیبهای شدیدی داشتهاند. این تجربههای تروماتیک میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- سوءاستفاده جنسی
- سوء استفاده جسمی
- سوءاستفاده عاطفی و روانی
- نادیدهگرفتن یا غفلت
- تروماهای دیگر مانند جنگ، بلایای طبیعی یا شاهد خشونت بودن
مکانیزم دفاعی
برای کودکان، مقابله با تروماهای شدید میتواند بسیار دشوار باشد. در برخی موارد، کودک ممکن است به عنوان یک مکانیزم دفاعی برای مقابله با این تروماها، هویتهای مختلفی ایجاد کند. این هویتها به کودک کمک میکنند تا با تجربیات تروماتیک کنار بیاید و از تجربه مستقیم آنها جلوگیری کند.
عوامل زیستشناختی و ژنتیکی
تحقیقات نشان دادهاند که ممکن است عوامل زیستشناختی و ژنتیکی نیز در توسعه اختلال هویت تجزیهای نقش داشته باشند. این عوامل ممکن است شامل تفاوتهای ساختاری و عملکردی در مغز باشند. بهویژه، مناطق مغزی مرتبط با حافظه و تنظیم هیجانات ممکن است در افراد مبتلا به این اختلال، متفاوت عمل کنند. همچنین، عوامل ژنتیکی ممکن است بر روی حساسیت فرد به تجربههای تروماتیک و واکنشهای تجزیهای تاثیر گذار باشد.
عوامل روانشناختی
عوامل روانشناختی مانند تواناییهای تجزیهای، حساسیت به استرس و عوامل شخصیتی ممکن است از دلیل بروز این اختلال باشد. افرادی که توانایی بالایی در تجزیهکردن دارند، ممکن است بیشتر در معرض این اختلال قرار داشته باشند.
محیط و پشتیبانی اجتماعی
نبود حمایت اجتماعی و وجود محیطهای پرتنش و ناپایدار میتواند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: اختلال بیش فعالی و عدم تمرکز
درمان اختلال چند شخصیتی
درمان اختلال چند شخصیتی یا همان هویت تجزیهای نیازمند رویکردی چندجانبه و تخصصی است. این درمانها بهطور کلی شامل رواندرمانی، مدیریت علائم و، در برخی موارد، دارو درمانی هستند. هدف از درمان بهبود کیفیت زندگی فرد، کاهش علائم و کمک به او در یکپارچهسازی هویتهای مختلف است. در ادامه، درمانهای متداول برای DID را بررسی میکنیم:
رواندرمانی
رواندرمانی تحلیلی: به فرد کمک میکند تا به عمق مسائل و تروماهای روانی خود پی ببرد و علل اصلی ظهور هویتهای مختلف را شناسایی کند. این روش درمانی بر روی تجربیات گذشته و تحلیل روابط بین هویتهای مختلف تمرکز دارد.
درمان شناختی-رفتاری: به فرد کمک میکند تا الگوهای فکری و رفتاری ناسازگار را شناسایی و تغییر دهد. تکنیکهای CBT ممکن است شامل بازسازی شناختی، تمرینهای آرامسازی و آموزش مهارتهای مقابلهای باشد.
درمان مبتنی بر تروما: کمک به فرد برای پردازش و کنار آمدن با تروماهای گذشته که ممکن است باعث اختلال شده باشند. بسیار کمک کننده خواهد بود.
درمان تجزیهای: کمک به فرد برای ادغام هویتهای مختلف و ایجاد یک هویت واحد و منسجم یکی از روشهای درمانی اختلال چند شخصیتی است.
مدیریت علائم
مدیریت استرس : کاهش استرس و اضطراب که از عوامل تشدید کننده علائم اختلال هویت تجزیه ای است، میتواند بسیار کمک کننده باشد.
آموزش مهارتهای مقابلهای: تقویت تواناییهای فرد در مدیریت موقعیتهای دشوار و استرسزا با استفاده از تکنیکهای مقابلهای عملی و آموزش مهارتهای اجتماعی یکی دیگر از راهکارهای مدیریت این اختلال است.
دارودرمانی
داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب: تجویز داروهای SSRI یا SNRI برای مدیریت افسردگی و اضطراب میتوانند بر کاهش علائم اختلال تاثیر گذار باشد.
داروهای ضد روانپریشی (در صورت لزوم): مدیریت علائم شدید و مشکلات روانپریشی که ممکن است در برخی از نمونههای چند شخصیتی وجود داشته باشد. تجویز داروهای آنتیسایکوتیک برای کاهش علائم شدید و بیقراری موثر است.
تشخیص اختلال چند شخصیتی
تشخیص اختلال هویت تجزیهای نیازمند ارزیابی دقیق و جامع توسط متخصص بهداشت روان است. این اختلال بهخاطر ویژگیهای پیچیده و مشابهتهای آن با دیگر اختلالات روانشناختی، ممکن است دشوار باشد. در ادامه مراحل اصلی تشخیص DID را بیان خواهیم کرد:
مصاحبه بالینی: روانپزشک تاریخچه پزشکی، روانشناختی و اجتماعی فرد را به منظور دست یابی به اطلاعات درباره تروماها، سوءاستفادهها و تجربیات دیگررا بررسی میکند.
شناسایی علائم اصلی: بررسی وجود دو یا چند هویت یا شخصیت مجزا و ارزیابی حافظه فرد از دیگر روش های تشخیصی است.
استفاده از پرسشنامه DID: ابزارهایی مانند پرسشنامه های خاص وجود دارد که برای ارزیابی علائم تجزیه و هویتهای متعدد استفاده میشود.
آزمونهای شناختی و هیجانی: برای بررسی تفاوتهای شناختی و هیجانی بین هویتهای مختلف از این آزمونها استفاده میشود.
ارزیابی اختلالات مشابه: تشخیص باید شامل ارزیابی اختلالات مشابهی مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی و اختلالات روانپریشی باشد که ممکن است علائم مشابهی با DID داشته باشند.
بررسی علل پزشکی: اطمینان از این که علائم ممکن است ناشی از شرایط پزشکی یا مصرف مواد مخدر نباشند.
نتیجهگیری
اختلال چند شخصیتی یک اختلال پیچیده و نادر است که نیاز به تشخیص دقیق و درمان مناسب دارد. اختلال هویت تجزیهای با علائمی پیچیده و چند بعدی مشخص میشود این اختلال معمولاً در پاسخ به ترومای شدید در کودکی ایجاد شده و میتواند بهطور عمیقی بر زندگی فرد تأثیر بگذارد. با درمان مناسب و پشتیبانیهای لازم، افراد مبتلا به DID میتوانند به بهبود و بازسازی زندگی خود بپردازند.