اختلال انفجاری متناوب چیست و چه درمان‌هایی دارد؟

‌ اختلال انفجاری متناوب، یک نوع اختلال رفتاری به حساب می‌آید که افراد به‌ طور ناگهانی دچار انفجار خشم و خشونت می‌شوند به صورتی که تا مرز غیر کنترل پیش می‌روند. این وضعیت زمانی ناخوشایند دانسته می‌شود که رفتار افراد در مقابل وضعیت پیش‌ آمده نامناسب باشد. در این مقاله به بررسی نشانه‌ها و راهکارهای درمانی این اختلال می‌پردازیم.

اختلال انفجاری متناوب چیست؟

اختلال انفجاری، در دسته اختلال‌های سلامت روان قرار دارد که با فوران یافتن خشم تحریک می‌شود. یعنی به‌ طور بی‌ دلیل با حالت تحریک‌ پذیری و عصبانیت مشخص می شود. معمولا اختلال انفجار متناوب ریشه در دوران کودکی و نوجوانی فرد دارد. شدت این نوع اختلال با توجه به نوع علائم و نشانه‌ها از یک فرد با فرد دیگر متفاوت است.

افراد مبتلا به اختلال انفجاری، معمولاً طغیان‌های خشم کلامی مانند: نطق آتشین، جر و بحث، توهین و فحاشی دارند. همچنین در برخی مواقع طغیان‌های جسمانی از خود بروز می‌دهند. مثل کتک‌ کاری و دعوا که معمولاً با موقعیت و موضوع تناسب ندارد. یعنی هر آن‌ چه که سبب خشم افراد شده‌ است، این نوع واکنش خصمانه را نمی‌طلبد. دیگ طوفان عصبانیت افراد مبتلا به این اختلال، با هر اشاره‌ کوچک سرریز می‌شود.

بیشتر بخوانید: اختلال چند شخصیتی

مثال‌های ملموس اختلال انفجاری متناوب

اختلال انفجاری متناوب مانند یک آتشفشان درون ذهن است که گاهی بدون هیچ هشدار قبلی فوران می‌کند. تصور کنید یک بطری نوشابه گازدار را به شدت تکان دهید؛ در نگاه اول شاید همه چیز آرام به نظر برسد، اما اگر در بطری را باز کنید، ناگهان و با قدرت زیادی همه چیز بیرون می‌ریزد.

در این اختلال، افراد ممکن است به دلیل مسائلی که دیگران معمولاً آن‌ها را نادیده می‌گیرند یا به راحتی مدیریت می‌کنند، به شدت عصبانی شوند و با پرخاشگری، فریاد، یا حتی رفتارهای فیزیکی به آن واکنش نشان دهند. این واکنش‌ها معمولاً بسیار شدیدتر از چیزی است که موقعیت ایجاب می‌کند و پس از آن، فرد ممکن است احساس پشیمانی یا شرمندگی کند.

این فوران‌های ناگهانی معمولاً کوتاه‌مدت است، اما می‌توانند آسیب زیادی به روابط، محیط کار و زندگی شخصی فرد وارد کنند. همان‌طور که آتشفشان قابل پیش‌بینی نیست، حملات انفجاری این اختلال هم اغلب بدون هشدار قبلی اتفاق می‌افتد. افراد مبتلا به این اختلال به کمک حرفه‌ای نیاز دارند تا بتوانند خشم درونی خود را مهار کنند و آرامش بیشتری را تجربه کنند.

 باید به تعداد دفعات تکرار این حالات  توجه کرد؛ زیرا برای تشخیص، اختلال فوق بسیار حائز اهمیت است و هر نوع طغیان خشمی، صرفاً اختلال انفجاری به حساب نمی‌آید.

بیشتر بخوانید: اختلال هویت جنسی

نشانه‌های اختلال انفجاری متناوب

از طریق راه‌های مختلفی می‌توان تشخیص داد که خشم افراد مربوط به اختلال انفجاری متناوب است. روش‌های فوق عبارت است از:

✅ افراد به‌ طور مکرر رفتارهای خشمگینانه از خود نشان می‌دهند، که به‌ طور متوسط در هفته حدود دو بار رخ می‌دهد و حداکثر سه ماه به‌ طور پیوسته می‌تواند ادامه داشته باشد.

✅ با توجه به نوع شدت بیماری، پرخاشگری به‌ صورت کلامی و فیزیکی مانند: غر زدن، نق زدن، فحش، آسیب زدن به حیوانات، انسان‌ها و تخریب اموال می‌تواند بروز پیدا کند.

✅ علائم انفجار متناوب می‌تواند در عرض چند دقیقه تا چند ساعت بروز کند و فارغ از مدت زمان طول کشیده شده، می‌تواند خود به‌ خود و یا خیلی سریع فروکش کند.

✅ شدت میزان خشم در انفجارهای مکرر با علت آن تناسب ندارد! و شدت آن بسیار بیشتر از میران واکنش منطقی است.

✅ افراد مبتلا به بیماری بدون برنامه و با هدف خاصی مثل پول، قدرت اقدام به پرخاش‌گری نمی‌کنند. این نوع رفتار به طور ناگهان و بی‌فکر و بدون برنامه انجام می‌گیرد.

✅ رده سنی افراد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب از شش سالگی تا بزرگسالی است.

بیشتر بخوانید: اختلال شناختی خفیف

تشخیص اختلال انفجاری متناوب

تشخیص اختلال انفجاری متناوب توسط یک متخصص سلامت روان (مانند روانپزشک یا روانشناس) انجام می‌شود. فرآیند تشخیص با توجه به بررسی معیارهای خاصی انجام می شود. اگر فرد یا خانواده او نگران رفتارهای انفجاری هستند، مراجعه به یک متخصص برای ارزیابی دقیق و شروع درمان ضروری است. در ادامه به مراحل و معیارهای تشخیص این اختلال اشاره خواهیم کرد:

ارزیابی سابقه رفتاری: روانپزشک برای تشخیص این اختلال به بررسی تکرار رفتارهای تهاجمی و شدت آن می پردازد.

الگوی حملات انفجاری: فرد باید حداقل سه اپیزود انفجاری در طول یک سال گذشته داشته باشد. بدون اینکه پیش درآمدی داشته باشد و سریع فروکش کند.

عدم تناسب با تحریکات: شدت عصبانیت یا رفتار تهاجمی باید نامتناسب با موقعیت تحریک‌کننده باشد و از نظر اجتماعی یا فرهنگی غیر قابل قبول به نظر برسد.

عدم وجود سایر اختلالات:این انفجارها نباید نتیجه یک اختلال روانی دیگر (مانند اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی)، بیماری جسمی (مانند صرع)، یا تأثیر مصرف مواد مخدر باشند. که روانپزشک برای تشخیص این اختلال به بررسی تمام این موارد می‌پردازد.

پیامدهای اجتماعی و فردی: بررسی مشکلات ایجاد شده، احساس گناه یا شرم در فردی که این رفتارها را از خود بروز داده است.

مصاحبه و پرسشنامه‌ها: روانپزشک متخصص ممکن است از پرسشنامه‌ها یا ارزیابی‌های استاندارد روان‌شناختی برای کمک به تشخیص استفاده کند.

بیشتر بخوانید: اختلال بیش فعالی و عدم تمرکز

عوامل روانی اجتماعی مؤثر بر اختلال انفجاری متناوب

اختلال انفجاری متناوب در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود. زیرا مردان مبتلا در زندان‌ها و مراکز تادیبی و زنان در مراکز روان‌ درمانی، دچار این اختلال می‌شوند. اختلال انفجاری معمولا در مردان درشت هیکلی که از لحاظ عاطفی و هویتی بسیار ضعیف هستند، دیده می‌شود. در وجود این افراد تصور یک فرد بی‌کفایت و ناتوانی وجود دارد که احساس می‌کنند نمی‌توانند موقعیت را تغییر دهند و از کنترل خارج می‌شوند.

معمولاً افراد مبتلا به این اختلال، دوران کودکی خود را در محیط نامناسب و ناامن گذرانده‌اند. به عنوان مثال کودکانی که در محیط‌های درگیر اعتیاد و الکل بزرگ شده‌اند یا در معرض تنبیه‌های بدنی شدید قرار گرفته‌اند، بیشتر دچار این اختلال می‌شوند.

 چنین افرادی گزینه‌های منفی را در ذهن خود شبیه‌ سازی می‌کنند که موجب بروز این‌گونه حملات شده و خشونت را تنها راه دفاع و قابل توجیه برای خود می‌دانند.

بیشتر بخوانید: درمان اختلال شخصیت مرزی

سیر بالینی اختلال انفجاری متناوب

اختلال انفجاری متناوب می‌تواند از سن شش سالگی شروع شود و تا اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی ادامه داشته باشد. شروع این بیماری ممکن است به‌ صورت ناگهانی یا تدریجی باشد. شدت این اختلال، در برخی موارد به مرور کاهش پیدا می‌کند. حدود دوازده تا بیست سال زمان نیاز است این آتش‌ فشان خروشان خاموش شود.

با وجود این اختلال احتمال دارد که آسیب‌های جسمی و جدی به افراد وارد شود‌. تپش قلب شدید، تنگی نفس، انرژی منفی بیش‌ ازحد، افکار خودکشی، بیماری‌های قلبی، دردهای مزمن و سکته قلبی از عوارض بالینی و جسمی این اختلال به شمار می‌آید و در صورت درمان نکردن به‌ موقع می‌تواند عوارض جبران‌ ناپذیری به دنبال داشته باشد.

اختلال انفجاری متناوب خطرناک است؟

اختلال انفجاری متناوب می‌تواند خطرناک باشد، به‌ ویژه اگر بدون درمان رها شود. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، معمولاً در واکنش به محرک‌های جزئی دچار انفجارهای ناگهانی از خشم و پرخاشگری می‌شوند که می‌تواند به آسیب رساندن به خود، دیگران یا اموال منجر شود. این رفتارها نه تنها از نظر جسمی خطرناک هستند، بلکه از نظر روانی نیز می‌توانند به اطرافیان آسیب بزنند و باعث ایجاد احساس ترس، اضطراب یا ناامنی شوند.

خطر دیگر این اختلال، تأثیر آن بر سلامت روانی خود فرد است. احساس پشیمانی، شرمندگی یا افسردگی پس از حملات عصبی می‌تواند چرخه‌ای از مشکلات روحی و عاطفی ایجاد کند. همچنین، در موارد شدید، احتمال بروز رفتارهای خودآزاری یا ورود به درگیری‌های فیزیکی افزایش می‌یابد. بنابراین، تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب، شامل روان‌درمانی و دارودرمانی، برای کاهش خطرات و کنترل بهتر علائم اختلال انفجاری متناوب اهمیت بسیار زیادی دارد.

اختلال انفجاری متناوب می‌تواند بر روابط اجتماعی تأثیر بگذارد؟

اختلال انفجاری متناوب می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر روابط اجتماعی فرد بگذارد. حملات خشم و پرخاشگری که یکی از علائم اصلی این اختلال هستند، می‌توانند باعث تنش‌ها و درگیری‌های شدیدی در روابط فرد با خانواده، دوستان و همکاران شوند. فرد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب ممکن است به طور ناگهانی و غیرقابل کنترل عصبی شده و واکنش‌های خشونت‌آمیز یا پرخاشگرانه نشان دهد، که این رفتارها می‌توانند احساس ناامنی و اضطراب در اطرافیان ایجاد کنند.

این اختلال می‌تواند به تدریج موجب ایجاد فاصله عاطفی و اجتماعی شود، زیرا افراد ممکن است از فرد مبتلا دوری کنند یا نتوانند با او ارتباط موثری برقرار کنند. همچنین، در روابط خانوادگی و کاری نیز ممکن است مشکلات جدی ایجاد شود، به‌ویژه اگر فرد نتواند احساسات و رفتارهای خود را کنترل کند. به همین دلیل، درمان به موقع اختلال انفجاری متناوب برای حفظ روابط اجتماعی سالم و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر بسیار مهم است.

اختلال انفجاری متناوب درمان دارد؟

اختلال انفجاری متناوب قابل درمان است. درمان معمولا شامل ترکیبی از داروها و روان‌درمانی است. داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) و داروهای ضد افسردگی می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند. روان‌ درمانی، به ویژه درمان شناختی-رفتاری، می‌تواند به فرد کمک کند تا به شیوه‌های بهتری با احساسات خود برخورد کند و از حملات خشم جلوگیری نماید.

درمان اختلال انفجاری متناوب

ترکیب دارو درمانی و روان‌ درمانی می‌تواند بیشترین شانس درمان در این اختلال را داشته باشد. داروهایی مثل داروهای تثبیت‌ کننده خلق‌ و خو که به‌ وسیله‌ روان‌ پزشک تجویز می‌شود می‌تواند بر روی ساختار مغز اثر بگذارد. استفاده از درمان‌های شناختی و تکنیک‌های آرام ‌بخش می‌تواند به کنترل خشم کمک شایانی کند. البته باید توجه کرد، در صورتی‌ که جلسات روان‌ درمانی به‌ صورت مستمر، ادامه داشته باشد می‌تواند موثر واقع شود.

 در واقع بهترین روانپزشک در تهران می‌تواند به‌ صورت ارزیابی روان‌ شناختی الگوهای فکری غلط و همچنین هیجانات بیمار گونه افراد را یافته و براساس پروتکل‌های درمانی مشخص، نگرش افراد را تغییر دهد. همچنین می‌تواند روش‌های مقابله با این افکار را به افراد ارائه دهد. به ‌نحوی که افراد تشخیص دهند که در مقابل عوامل تحریک ‌کننده و استرس آور واکنش‌های تهاجمی از خود بروز ندهند و از این موقعیت‌ها تا حد امکان پرهیز کنند و در صورت مواجهه با این عوامل چگونه عصبانیت خود را کنترل و پاسخ‌های نابجا نشان ندهند. البته در این مورد با مراجعه به بهترین دکتر درمان استرس می‌توان بر مشکلات ایجاد شده غلبه کرد.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت وسواسی

چه مدت زمان طول می‌کشد تا اختلال انفجاری متناوب درمان شود؟

مدت زمان لازم برای درمان اختلال انفجاری متناوب بسته به شدت علائم، نوع درمان، همکاری بیمار و عوامل فردی دیگر می‌تواند متفاوت باشد. در بسیاری از موارد، با شروع درمان مناسب شامل روان‌ درمانی (به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری) و در صورت لزوم دارو درمانی، بهبودی نسبی ممکن است طی چند ماه اول درمان مشاهده شود. با این حال، درمان کامل و پایدار ممکن است نیازمند چندین ماه تا حتی یک یا دو سال باشد.

نکته مهم این است که اختلال انفجاری متناوب اغلب مزمن است و ممکن است در برخی افراد نیاز به درمان و پیگیری بلندمدت داشته باشد. همچنین، برخی از بیماران ممکن است به درمان سریع پاسخ دهند، در حالی که برخی دیگر نیاز به زمان بیشتری برای یادگیری مهارت‌های کنترل خشم و تغییر الگوهای رفتاری دارند.

پایداری در درمان، حضور منظم در جلسات روان‌درمانی، مصرف صحیح داروها و ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی از جمله عواملی هستند که می‌توانند مدت زمان درمان را کاهش دهند و نتیجه بهتری به همراه داشته باشند.

نتیجه گیری

 با توجه به نشانه‌ها و علائم اختلال انفجاری، می‌توان نتیجه گرفت که این اختلال می‌تواند بر روی روابط اجتماعی و خانوادگی افراد تاثیرات جدی داشته باشد. توانایی در تشخیص و درمان این نوع اختلال می‌تواند از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند و باعث بهبود کیفیت زندگی افراد شود. به‌ همین دلیل نیاز است زمانی ‌که احساس کرد این اختلال در افراد وجود داشته باشد، باید به متخصص مربوطه مراجعه کرد تا درمان و مدیریت مناسب را آغاز کنند. مشکل اختلال انفجاری، یک مشکل روانی جدی به حساب می‌آید که نیازمند توجه و پشتیبانی مناسب است تا بتوانند از تاثیرات منفی بر روابط روزمره جلوگیری کنند و افراد یاد بگیرند که رفتارهای خود را کنترل کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.